Kiedy świętujemy Wielkanoc?

„W tym roku coś późno”, „Już dawno nie było tak wcześnie”, „Rok temu to jeszcze był Wielki Post” – to przeciętne reakcje na datę Świąt Wielkanocnych. Co roku obchodzimy je w innym terminie, jednak zazwyczaj informacje o tym kiedy będziemy celebrować powstanie Chrystusa z martwych przyjmujemy bez najmniejszego zastanowienia. Może więc Wielkanoc 2021 to dobry czas na odkrycie tego w jaki sposób wyznacza się datę jej obchodów.

Anuncjacja

 „Noveritis, fratres carissimi, quod annuente Dei misericordia” – takie słowa rozbrzmiewały i wciąż rozbrzmiewają  w niektórych chrześcijańskich świątyniach podczas Uroczystości Objawienia Pańskiego. To początek starożytnej formuły ogłaszającej daty poszczególnych świąt ruchomych, ze szczególnym uwzględnieniem Wielkanocy. „Wiedzcie, Bracia najdrożsi, że dzięki łaskawości Boga, tak jak uradowaliśmy się z narodzenia Pana naszego, Jezusa Chrystusa, tak też ogłaszamy wam radość Zmartwychwstania tegoż naszego Zbawiciela. Dnia 17 lutego będzie Środa Popielcowa i początek Wielkiego Postu. Dnia 4 kwietnia uroczystość Paschy Pana Naszego Jezusa Chrystusa z radością celebrować będziemy. Dnia 16 maja będzie Wniebowstąpienie Pana naszego Jezusa Chrystusa. Dnia 23 maja Uroczystość Zesłania Ducha Świętego. Dnia 3 czerwca Uroczystość Najświętszego Ciała i Krwi Pańskiej. Dnia 28 listopada będzie pierwsza Niedziela Adwentu Pana naszego Jezusa Chrystusa, któremu cześć i chwała na wieki wieków. Amen” – tak w tłumaczeniu brzmiała tzw. anuncjacja jeśli Wielkanoc wypadała, tak jak w tym roku, dokładnie 4 kwietnia. Wierni mogli lepiej zaplanować swoje działania i dostosować swój czas i plany w epoce, kiedy kalendarze nie były ogólnodostępne, a przecież Święto Zmartwychwstania Pańskiego nie miało stałego terminu w kalendarzu juliańskim i gregoriańskim.

Różne tradycje

W pierwszych wiekach chrześcijaństwa wyznaczenie daty najważniejszej uroczystości nie było tak oczywiste jak dziś. Problem tego, w który konkretny dzień wyznawcy Chrystusa mają świętować powstanie z martwych Zbawiciela, z upływem czasu coraz bardziej się pogłębiał. W II wieku spór o to był niezwykle żywy. Chrześcijanie z Małej Azji  świętowali Paschę w 14. dniu miesiąca nisan, czyli miesiącu, będącym pierwszym miesiącem żydowskiego kalendarza religijnego i siódmym miesiącem żydowskiego kalendarza świeckiego. Świętowano więc niezależnie od dnia tygodnia, w którym uroczystość wypadała. Tradycja ta była przypisywana św. Janowi Apostołowi. Zwolennicy tej praktyki zachowywali w tym dniu post ścisły, a wieczorem radośnie celebrowali Eucharystię. Nazywani byli kwartodecymanami. Nazwa pochodziła od daty dnia – czternastego. Poza Azją Mniejszą taki sposób świętowanie Wielkanocy występował niezwykle rzadko.

Pozostałe Kościoły lokalne datę zakończenia postu i rozpoczęcia celebracji Zmartwychwstania Pańskiego określały zawsze w niedzielę po 14. nisan, czyli w pierwszą niedzielę po pierwszej wiosennej pełni księżyca.

Rzym i Azja Mniejsza

Spór o to, kiedy obchodzić Wielkanoc po raz pierwszy przybrał charakter ogólnokościelny, kiedy biskup Smyrny, św. Polikarp, który reprezentował stanowisko kwartodecymanian przybył do Rzymu, do papieża Aniceta, aby rozwiązać ten problem. Ostatecznie obydwaj pasterze pozostali przy swoim stanowisku.

Sprawa nie rozeszła się po kościach. Biskup Efezu Polikrates, który reprezentował biskupów z Azji Mniejszej, wszedł później w konflikt z papieżem św. Wiktorem. Kością niezgody była właśnie data świętowania powstania z martwych Zbawiciela. Wówczas spór został załagodzony przez św. Ireneusza z Lyonu.

Tamtejsze dyskusje i spory dobrze opisał historyk chrześcijański Euzebiusz z Cezarei. „Rozgorzał wówczas spór o sprawę niemałego znaczenia. Mianowicie Kościoły całej Azji w oparciu o bardzo starą tradycję uważały, że święto Wielkanocy należy obchodzić czternastego dnia księżyca, kiedy to Żydzi mieli obowiązek ofiarowania baranka, i że w każdym razie tego dnia, bez względu na to, jaki by to był dzień tygodnia, należy zakończyć post. Tymczasem wszystkie inne Kościoły na świecie nie trzymały się tej zasady, ale na podstawie tradycji apostolskiej, która do dzisiaj nie straciła swej mocy, zachowywały zwyczaj, że nie godzi się kończyć postów żadnego innego dnia, jak tylko w dniu Zmartwychwstania naszego Zbawiciela. W sprawie tej odbywały się synody i zgromadzenia biskupów, którzy jednomyślnie listami do wiernych całego świata ogłosili kościelną zasadę, że tajemnicy Zmartwychwstania Pańskiego nie należy świętować żadnego innego dnia, jak tylko w niedzielę i że tylko tego dnia wolno kończyć posty paschalne”.

Sobór kończy spór

Ostatecznie, cały problem rozwiązał Sobór nicejski I w 325 roku. Wówczas w zasadzie cały Kościół powszechny przyjmował już jako swoją, aleksandryjską metodę obliczania Wielkanocy, czyli tą, która była praktykowana przez biskupa Rzymu. Nic więc dziwnego, że potwierdzono ją na soborze. Ustalono również, że corocznie dokładną datę będą wyznaczać uczeni aleksandryjscy na podstawie wyliczeń faz księżyca i wiosennego zrównania dnia z nocą.

Dziś kwestia ustalanie terminu Uroczystości Zmartwychwstania Pańskiego nie jest problematyczna. Na dowód tego poniżej zamieszczamy daty Wielkanocy do… 2100 roku. Chrystus Zmartwychwstał, Allleluja.