Staropolskie coś na ząb

Na początku XX w. podejście do pożywienia bardzo się zmieniło. Staropolska obfitość posiłków ustąpiła miejsca ich wykwintności. Minął też czas magnackich biesiad na rzecz rodzinnych posiłków. W powszechnym mniemaniu podstawą dobrego pożywienia było mięso i białe pieczywo, warzywa gotowane, duszone lub podawane jako przetwory. Wraz z upowszechnieniem kolei żelaznych i samochodów coraz częściej pojawiały się nowe smaki i potrawy, zwłaszcza francuskie i włoskie. W cukierniach można było kupić ciastka sprowadzane z Wiednia. Restauracje proponowały kawior, egzotyczne ryby i owoce morza. Popularna była kuchnia francuska, rosyjska i węgierska.

Pojawiły się modne poradniki kulinarne dla nowoczesnych pań domu, potrafiących nie tylko zarządzać kuchnią, ale całym domem. Znajdziemy w nich przepisy oraz różnego rodzaju porady praktyczne. Tusza ciągle stanowiła oznakę powodzenia i majętności, bardzo trudno było zerwać z tym stereotypem.

Rytm życia wyznaczał czas posiłków. W bogatszych domach gospodarz wstawał wcześnie rano i jadł śniadanie w towarzystwie żony, reszta domowników wstawała później. Na pierwszy posiłek pito mleko, kawę z mlekiem, herbatę. Jedzono bułki, rogaliki maślane, jajka, konfitury, miód. W modnym wówczas poradniku „Doskonała kuchnia” Maria Marciszewska podpowiadała, że „do herbaty podaje się cukier rąbany z głowy, śmietankę, cytrynę pokrajaną w plastry”, a na śniadanie lekkie sery, wędliny masło, „marmeladę owocową”, miód i ciasto. I podkreślała, że do kawy nie wypada proponować wędlin i serów, a tylko wykwintne słodkości.

Potem był obfity obiad, składający się z zupy (podobne jak dziś) i drugiego dania (przeróżne mięsa) z deserem. Pod wieczór kolacja z menu przypominającym śniadanie, ale znacznie cięższa. W wytwornych domach serwowano drugie śniadania i podwieczorki, kawkę albo herbatkę z czymś słodkim i niekoniecznie małokalorycznym.

Tak jadali najbogatsi kielczanie. U tych biedniejszych, zwłaszcza robotników, na stołach królował nieśmiertelny ziemniak, mleko, różnego rodzaju kasze, kapusta i śledzie, czasami drób, królik i inne mięsa, ale od święta. W „Gazecie Kieleckiej” z 1903 r. można znaleźć menu z weselnej uczty w podmiejskiej wsi. Podano kapustę z kaszą, flaki z kaszą i… kaszę z mlekiem. Popularne były zacierki na mleku zamiast dzisiejszych przetworzonych płatków i musli. Powodzeniem cieszyły się małe kuleczki z tartych ziemniaków. Można je było jeść ze skwarkami albo mlekiem.

Jak informuje etnograf Edward Traczyński, przed II wojną prawie w każdej świętokrzyskiej chałupie stały w sieni żarna do mielenia ziarna. Nawet po II wojnie światowej w Machocicach, Brzechowie czy Porąbkach można było znaleźć używane żarna, masielnice i stępy do wyrabiania kaszy. Kiszono też kapustę i jabłka. Ciekawe, że jeszcze kilkadziesiąt lat temu jadano powszechnie kasze: gryczaną, jaglaną i jęczmienną, z mlekiem, skwarkami, polewaną olejem lnianym.

Coś to Państwu przypomina? Dzisiaj dietetycy biją na alarm przypominając o prostych potrawach, zapomnianych, zdrowych olejach. Kuchnia fusion? A może powrót do tradycji?

Dorota Kosierkiewicz