Marszałek i jego Strzelcy

Ludzie legionów

Strzelcy do Kielc wkroczyli dwukrotnie: 12 i 22 sierpnia. Za pierwszym razem, po kilku potyczkach, zostali wyparci przez wojska zaborcy. Za drugim żołnierze Józefa Piłsudskiego zostali w mieście na prawie trzy tygodnie, do 10 września. Przez kilka dni to tu była nieoficjalna stolica Polski. - Tutaj tworzyły się zalążki administracji – mówią Jerzy Osiecki i Stanisław Wyrzycki, autorzy książki „Legionowym szlakiem… Z dziejów oddziałów Józefa Piłsudskiego na Kielecczyźnie 1914 – 1915”.

Do powstającego Wojska Polskiego zgłaszali się liczni rekruci z Kielc i okolicznych miejscowości. Pod dowództwo Piłsudskiego zaciągnęło się około tysiąca ochotników. Jak na miasto liczące wtedy około 40 tysięcy mieszkańców, była to znacząca liczba. Stąd rekrutowała się nawet orkiestra wojskowa, przeformowana z istniejącej od 1883 roku orkiestry Ochotniczej Straży Ogniowej.

W sierpniu i wrześniu 1914 roku stacjonowała w Kielcach późniejsza elita polityczna i wojskowa II Rzeczypospolitej. Było wśród nich dwóch przyszłych marszałków Polski: Józef Piłsudski i Edward Rydz – Śmigły, około 50 generałów oraz dziesięciu przyszłych premierów, m.in. Walery Sławek, Tomasz Arciszewski, Leon Kozłowski, Ignacy Daszyński.

Między strzelcami a kielczanami nawiązały się bardzo życzliwe relacje. – W budynku na rogu ulic Sienkiewicza i Hipotecznej mieściła się Liga Wojennego Zaangażowania Kobiet, które gotowały, szyły, cerowały, prały. Stanowiły nieocenioną pomoc dla żołnierzy. Dlatego strzelcy bardzo niechętnie opuszczali Kielce, a Józef Piłsudski do końca życia wspomniał czas spędzony u nas, jako najpiękniejszy w swoim życiu – opowiada Jerzy Osiecki.

Legionowe miejsca

We wspomnianym albumie udokumentowano około 30 miejsc związanych z pobytem strzelców w Kielcach. – Stacjonowali oni między innymi w koszarach przy ulicy Głowackiego, w zabudowaniach przy Składowej obok dworca PKP, w Męskim Gimnazjum Rządowym, czyli w obecnej Pedagogicznej Bibliotece Wojewódzkiej przy Jana Pawła II oraz w obiektach na Piaskach, pod Telegrafem, przy Wesołej, Mickiewicza, Zamkowej oraz Prostej. Batalion rekrucki mieścił się w obecnym liceum Śniadeckiego – wylicza Stanisław Wyrzycki.

Najważniejszym obiektem był dawny Pałac Biskupów Krakowskich. – Tu zakwaterowano Sztab Główny i inne instytucje wojskowe: intendenturę, biuro werbunkowe, a nawet redakcję dziennika wojskowego – dodaje Jerzy Osiecki.

Na placu Panny Marii, obok bazyliki katedralnej, 30 sierpnia odprawiona została uroczysta Msza święta polowa.

Miasto Legionów

W okresie międzywojennym pamięć o legionistach była ciągle żywa. Organizowano Marsze Szlakiem Pierwszej Kompanii Kadrowej, których meta znajdowała się w Kielcach. W 1926 roku uroczystość zaszczycił Józef Piłsudski. W Muzeum Historii Kielc znajduje się film dokumentujący tamto wydarzenie. Odnalazł się on w 2010 roku w archiwach estońskiej telewizji. Możemy na nim zobaczyć jak wyglądały przedwojenne Kielce oraz obejrzeć Mszę świętą odprawioną na obecnym Placu Wolności.

Dodajmy, że w 1921 roku Józefowi Piłsudskiemu przyznano honorowe obywatelstwo Kielc, w 1938 roku w Pałacu Biskupim, otwarto Sanktuarium Marszałka, a na skwerze przy Wojewódzkim Domu Kultury, noszącym jego imię, odsłonięto pomnik Czynu Legionowego.

- W dwudziestoleciu międzywojennym, w oczach opinii publicznej Kielce były postrzegane jako miasto legionów. Legioniści z 2 i 4 Pułku Piechoty stanowili elitę Kielc. Nasze miasto cenił także sam Piłsudski i myślę, że dlatego było ono stolicą województwa, mimo, że pod względem wielkości wyprzedzał nas wtedy Radom, Częstochowa i Sosnowiec – uważa prezydent Kielc Wojciech Lubawski.

Pomnik Marszałka

W setną rocznicę wkroczenia kadrówki, w Kielcach zostanie odsłonięty pomnik Józefa Piłsudskiego. - Od początku chcieliśmy aby przedstawiał on Marszałka właśnie z 1914 roku, kiedy był najbardziej związany z naszym miastem i rozpoczynał bój o niepodległą Polskę – wyjaśnia Janusz Koza, przewodniczący Obywatelskiego Komitetu Budowy Pomnika Marszałka Józefa Piłsudskiego w Kielcach.

Prace nad monumentem trwały sześć lat. - Zdecydowaliśmy, że zbudujemy go za pieniądze darczyńców. Znaczne kwoty przeznaczyli kieleccy przedsiębiorcy, ich nazwiska i nazwy firm znajdują się na tabliczkach umieszczonych na cokole pomnika. W zbiórkach ofiarnie uczestniczyli także kielczanie, nabywając cegiełki o nominale 5, 10, 20, 50 i 100 zł. Jest to nasz wspólny hołd złożony Marszałkowi za to, że szanował i kochał Kielce – podkreśla Janusz Koza.

Katarzyna Bernat